Μετάβαση στο περιεχόμενο

Θάνατος της Κλεοπάτρας

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ρωμαϊκή ζωγραφική από τον Οίκο του Τζιουζέπε ΙΙ, Πομπηία, αρχές 1ου αιώνα μ.Χ. Πιθανότατα απεικονίζει την Κλεοπάτρα Ζ΄, να φοράει το βασιλικό της διάδημα, να πίνει δηλητήριο σε μία πράξη αυτοκτονίας, ενώ πίσω της στέκεται ο γιος της Καισαρίων, επίσης φορώντας βασιλικό διάδημα [1] [2]

Ο θάνατος της Κλεοπάτρας Ζ΄, του τελευταίου ηγεμόνα της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου, συνέβη στις 10 ή 12 Αυγούστου 30 π.Χ., στην Αλεξάνδρεια, όταν αυτή ήταν 39 ετών. Σύμφωνα με τη λαϊκή πεποίθηση, η Κλεοπάτρα αυτοκτόνησε επιτρέποντας σε μια ασπίδα (αιγυπτιακή κόμπρα) να τη δαγκώσει, αλλά για τους Έλληνες και τους Ρωμαίους ιστορικούς η Κλεοπάτρα δηλητηρίασε τον εαυτό της χρησιμοποιώντας είτε μία τοξική αλοιφή, είτε εισάγοντας το δηλητήριο με ένα αιχμηρό εργαλείο, όπως μια φουρκέτα. Οι κύριες πηγές αναφορών προέρχονται κυρίως από τα έργα των αρχαίων Ελλήνων ιστορικών Στράβωνος, Πλουτάρχου και Δίωνος Κάσσιου. Οι σύγχρονοι μελετητές ερευνούν την εγκυρότητα των αρχαίων αναφορών, που αφορούν τα δαγκώματα των φιδιών ως αιτία θανάτου και αν σκοτώθηκε ή όχι. Ορισμένοι ακαδημαϊκοί υποθέτουν, ότι ο Ρωμαίος πολιτικός αντίπαλός της Οκταβιανός την ανάγκασε να αυτοκτονήσει, με τον τρόπο που επέλεξε. Η θέση του τάφου της Κλεοπάτρας είναι άγνωστη. Καταγράφηκε ότι ο Οκταβιανός επέτρεψε σε αυτήν και τον σύζυγό της, τον Ρωμαίο πολιτικό και στρατηγό Μάρκο Αντώνιο, που μαχαίρωσε τον εαυτό του, να ταφούν μαζί .

Ο θάνατος της Κλεοπάτρας τερμάτισε ουσιαστικά τον τελικό πόλεμο της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας μεταξύ των υπόλοιπων της Β΄ Τριανδρίας, δηλ. του Οκταβιανού και του Αντωνίου, στον οποίο η Κλεοπάτρα ευθυγραμμίστηκε με τον Αντώνιο, πατέρα τριών παιδιών της. Ο Αντώνιος και η Κλεοπάτρα κατέφυγαν στην Αίγυπτο μετά την ήττα τους στη ναυμαχία του Ακτίου 31 π.Χ. στη Ρωμαϊκή Ελλάδα, μετά την οποία ο Οκταβιανός εισέβαλε στην Αίγυπτο και νίκησε τις δυνάμεις τους. Η αυτοκτονία της επέτρεψε να αποφύγει τον εξευτελισμό της παρέλασης ως αιχμάλωτος σε έναν ρωμαϊκό θρίαμβο που θα εόρταζε τις στρατιωτικές νίκες του Οκταβιανού, ο οποίος θα γίνει ο πρώτος Αυτοκράτορας της Ρώμης το 27 π.Χ. και θα είναι γνωστός ως Αύγουστος. Ο Οκταβιανός τον γιο της Κλεοπάτρας Καισαρίωνα (γνωστό και ως Πτολεμαίο ΙΕ΄), που τον είχε αντίπαλο στην κληρονομιά του Ιούλιου Καίσαρα, τον σκότωσε στην Αίγυπτο, αλλά γλίτωσε τα παιδιά της από τον Αντώνιο και τα έφερε στη Ρώμη. Ο θάνατος της Κλεοπάτρας σηματοδότησε το τέλος της ελληνιστικής περιόδου και την Πτολεμαϊκή κυριαρχία της Αιγύπτου, καθώς και την αρχή της Ρωμαϊκής Αιγύπτου, η οποία έγινε επαρχία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Το τέλος της Κλεοπάτρας έχει απεικονιστεί σε διάφορα έργα τέχνης σε όλη την ιστορία. Αυτές περιλαμβάνουν τις εικαστικές, λογοτεχνικές και παραστατικές τέχνες, που κυμαίνονται από γλυπτά και πίνακες ζωγραφικής έως ποίηση και θεατρικά έργα, καθώς και σύγχρονες ταινίες. Η Κλεοπάτρα υπήρξε εξέχουσα στην πεζογραφία και την ποίηση της αρχαίας λατινικής λογοτεχνίας . Ενώ οι αρχαίες ρωμαϊκές απεικονίσεις του θανάτου της στις εικαστικές τέχνες είναι σπάνιες, τα μεσαιωνικά, αναγεννησιακά, μπαρόκ και μοντέρνα έργα είναι πολλά. Τα αρχαία ελληνορωμαϊκά γλυπτά, όπως η Αφροδίτη του Εσκουιλίνου και η Κοιμωμένη Αριάδνη, χρησίμευσαν ως έμπνευση για μεταγενέστερα έργα τέχνης, που απεικόνιζαν τον θάνατό της, που όλα αφορούσαν το δάγκωμα του φιδιού ασπίδα. Ο θάνατος της Κλεοπάτρας έχει προκαλέσει θέματα ερωτισμού και σεξουαλικότητας, σε έργα που περιλαμβάνουν πίνακες ζωγραφικής, θεατρικά έργα και ταινίες, ειδικά από τη βικτοριανή εποχή. Τα σύγχρονα έργα που απεικονίζουν τον θάνατο τής Κλεοπάτρας περιλαμβάνουν νεοκλασική γλυπτική, οριενταλιστική ζωγραφική και κινηματογράφο.

Προανάκρουσμα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Κλεοπάτρα Ζ΄ και ο Μάρκος Αντώνιος στην εμπρόσθια και πίσω όψη αντίστοιχα ενός ασημένιου τετράδραχμου, που κόπηκε στο νομισματοκοπείο της Αντιόχειας το 36 π.Χ. Επιγρ.: BACIΛICCA KΛEOΠATPA ΘEA NEΩTEPA / ANTΩNIOC AYTOKPATΩP TPITON TPIΩN ANΔPΩN.
Νωπογραφία κατά τον 3ο Πομπηιανό Ρυθμό, που μάλλον παριστά την Κλεοπάτρα, από την Οικία του Δενδρόκηπου στην Πομπηία. Μέσα 1ου αι. μ.Χ.

Μετά την Πρώτη Τριανδρία και τη δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα το 44 π.Χ., οι Ρωμαίοι πολιτικοί Οκταβιανός, Μάρκος Αντώνιος και Αιμίλιος Λεπίδος εξελέγησαν ως μέλη Τριανδρίας για να οδηγήσουν τους δολοφόνους του Καίσαρα σε δίκη, σχηματίζοντας τη Δεύτερη Tριανδρία. [1] [3] Με τον Λέπιδο να περιθωριοποιείται στην Αφρική και τελικά να τεθεί σε κατ' οίκον περιορισμό από τον Οκταβιανό, [4] [1] [3] τα δύο εναπομείναντα μέλη της Τριανδρίας διαίρεσαν τον έλεγχο του Ρωμαϊκού κόσμου μεταξύ της Ελληνικής Ανατολής και της Λατινικής Δύσης: ο Αντώνιος έλαβε την πρώτη και ο Οκταβιανός τη δεύτερη. [5] [1] Η Κλεοπάτρα Ζ΄ της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου, μία Φαραώ Ελληνικής (Μακεδονικής) καταγωγής που κυβερνούσε από την Αλεξάνδρεια, [1] [6] [7] είχε μία εξωσυζυγική σχέση με τον Ιούλιο Καίσαρα και απέκτησε έναν γιο, τον τελευταίο Πτολεμαίο συγκυβερνήτη Καισαρίωνα[4] [8] [6]. Μετά το τέλος του Καίσαρα, ανέπτυξε σχέση με τον Αντώνιο. [5] [1] [3]

Με την ενθάρρυνση της Κλεοπάτρας, ο Αντώνιος χώρισε επίσημα την αδελφή τού Οκταβιανού Οκταβία τη Νεότερη το 32 π.Χ. [1] [4] [3] Είναι πιθανό να είχε ήδη νυμφευτεί την Κλεοπάτρα κατά τις Δωρεές της Αλεξάνδρειας το 34 π.Χ. [1] [3] [note 1] Το διαζύγιο του Αντωνίου από την Οκταβία, η δημόσια αποκάλυψη τής διαθήκης τού Αντωνίου από τον Οκταβιανό -που περιγράφει τις φιλοδοξίες της Κλεοπάτρας για το Ρωμαϊκό έδαφος στις Δωρεές της Αλεξάνδρειας- και τη συνεχιζόμενη παράνομη στρατιωτική υποστήριξή της σε έναν Ρωμαίο πολίτη που δεν είχε εκλεγμένο αξίωμα, έπεισε τη Ρωμαϊκή Σύγκλητο, τώρα υπό τον έλεγχο του Οκταβιανού, [1] [4] [3] να κηρύξει τον πόλεμο στην Κλεοπάτρα . [1] [3] [6]

Μετά την ήττα τους στη ναυμαχία του Ακτίου στον Αμβρακικό Κόλπο της Ηπείρου το 31 π.Χ., η Κλεοπάτρα και ο Αντώνιος υποχώρησαν πίσω στην Αίγυπτο, για να συνέλθουν και να προετοιμαστούν για την επίθεση του Οκταβιανού, οι δυνάμεις του οποίου έγιναν μεγαλύτερες με την λιποταξία πολλών αξιωματικών και στρατιωτών του Αντώνιου στην Ελλάδα. [1] [3] [4] Μετά από μία μακρά περίοδο αποτυχημένων διαπραγματεύσεων, οι δυνάμεις του Οκταβιανού εισέβαλαν στην Αίγυπτο την άνοιξη του 30 π.Χ. [3] [1] Ενώ ο Οκταβιανός κατέλαβε το Πηλούσιον κοντά στα ανατολικά σύνορα της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου, ο αξιωματικός του Κορνήλιος Γάλλος προχώρησε από την Κυρήνη και κατέλαβε το Παραιτόνιον στα δυτικά. [1] [7] Αν και ο Αντώνιος μπόρεσε να σημειώσει μία μικρή νίκη επί των καταπονημένων στρατευμάτων του Οκταβιανού καθώς πλησίαζαν στον ιππόδρομο της Αλεξάνδρειας την 1η Αυγούστου 30 π.Χ., ο ναυτικός του στόλος και το ιππικό αυτομόλησαν στον Οκταβιανό αμέσως μετά. [1] [4] [7]

Αυτοκτονία του Αντώνιου και της Κλεοπάτρας

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Κλεοπάτρα του Βερολίνου, ρωμαϊκή προτομή με διάδημα. Μέσα 1ου αι. π.Χ., Παλαιό Μουσείο, Συλλογή Αρχαιοτήτων του Βερολίνου.
χαρακτικό με την Κλεοπάτρα Ζ΄ από τη Γαλλίδα Ελιζαμπέτ-Σοφί Σερόν (1648-1711), βασισμένο σε μετάλλιο της ελληνιστικής περιόδου.

Με τις δυνάμεις του Οκταβιανού στην Αλεξάνδρεια, η Κλεοπάτρα αποσύρθηκε στον τάφο της με τους πλησιέστερους συνοδούς της και έστειλε ένα μήνυμα στον Αντώνιο, ότι πέθανε από αυτοκτονία. Ο Αντώνιος διέταξε τον σκλάβο του Έρωτα να τον σκοτώσει, αλλά αντίθετα, ο Έρως αυτοκτόνησε με το σπαθί του. [7] [6] Απελπισμένος ο Αντώνιος μαχαίρωσε τον εαυτό του στο στομάχι με ένα σπαθί, προκαλώντας μία θανατηφόρα πληγή. [1] [4] [3] Σύμφωνα με τα λεγόμενα του Πλούταρχου, ο Αντώνιος ήταν ακόμη ζωντανός, καθώς τον μετέφεραν στον τάφο της Κλεοπάτρας, λέγοντάς της με τα ετοιμοθάνατα λόγια του ότι θα πέθαινε με τιμή και ότι μπορούσε να εμπιστευτεί έναν Γάιο Προκούλειο από την πλευρά του Οκταβιανού για να της φερθεί καλά. [1] [7] [6] Ο Προκούλειος αυτός χρησιμοποίησε μία σκάλα, για να παραβιάσει ένα παράθυρο του τάφου της Κλεοπάτρας και να την κρατήσει μέσα, προτού αυτή προλάβει να έχει την ευκαιρία να καεί μαζί με τον τεράστιο θησαυρό της. [1] [6] Επιτράπηκε στην Κλεοπάτρα να ταριχεύσει το σώμα του Αντωνίου, προτού αυτή συνοδευτεί με δύναμη στο παλάτι, όπου τελικά συναντήθηκε με τον Οκταβιανό, ο οποίος είχε επίσης κρατήσει τρία από τα παιδιά της: τον Αλέξανδρο Ήλιο, την Κλεοπάτρα Σελήνη Β΄ και τον Πτολεμαίο Φιλάδελφο. [3] [1] [7]

Όπως αναφέρει ο Λίβιος, στη συνάντησή της με τον Οκταβιανό, η Κλεοπάτρα του είπε με ειλικρίνεια: «εγώ δεν θα οδηγηθώ σε θρίαμβο» (αρχαία ελληνικά: οὐ θριαμβεύσομαι‎‎, μεταγρ. ou thriambéusomai). Ο Οκταβιανός έδωσε μόνο την διφορούμενη απάντηση ότι η ζωή της θα γλιτώσει. [1] [9] Δεν της προσέφερε συγκεκριμένες λεπτομέρειες σχετικά με τα σχέδιά του για την Αίγυπτο ή τη βασιλική της οικογένεια. [1] Όταν ένας κατάσκοπος ενημέρωσε την Κλεοπάτρα, ότι ο Οκταβιανός σκόπευε να τη φέρει πίσω στη Ρώμη, για να παρελάσει ως αιχμάλωτη στον ρωμαϊκό θρίαμβό του, η βασίλισσα αποφάσισε να αποφύγει αυτόν τον εξευτελισμό αφαιρώντας τη ζωή της. [4] [1] [3] Ο Πλούταρχος εξηγεί, πώς η Κλεοπάτρα έκανε την αυτοκτονία της με μία σχεδόν τελετουργική διαδικασία, που περιελάμβανε λουτρό και στη συνέχεια ένα υπέροχο γεύμα με σύκα, που της έφεραν σε ένα καλάθι. [1] [10] [6]

Κλεοπάτρα και Οκταβιανός, πίνακας του Λουί Γκωφιέ, 1787

Ο Πλούταρχος γράφει ότι ο Οκταβιανός διέταξε τον απελεύθερο Επαφρόδιτο να την φυλάξει και να την αποτρέψει από το να αυτοκτονήσει. [11] Παρ' όλα αυτά, η Κλεοπάτρα μπόρεσε να τον εξαπατήσει και να αυτοκτονήσει. [11] Όταν ο Οκταβιανός έλαβε ένα σημείωμα από την Κλεοπάτρα, που ζητούσε να την θάψουν δίπλα στον Αντώνιο, έβαλε τους αγγελιοφόρους του να σπεύσουν σε αυτή. Ο υπηρέτης έσπασε την πόρτα, αλλά ήταν πολύ αργά. [1] Ο Πλούταρχος δηλώνει ότι βρέθηκε με την υπηρέτριά της, την Ίρα, να πεθαίνει στα πόδια της και ο Σαρμίον να κρατά το διάδημα τής Κλεοπάτρας, πριν πέσει η ίδια. [1] [10] [9] Δεν είναι σαφές από τις κύριες πηγές, εάν οι αυτοκτονίες τους έλαβαν χώρα εντός του παλατιού ή μέσα στον τάφο της Κλεοπάτρας. [1] Ο Δίων Κάσσιος ισχυρίζεται, ότι ο Οκταβιανός κάλεσε εκπαιδευμένους γητευτές φιδιών της φυλής των Ψυλλών της Αρχαίας Λιβύης να επιχειρήσουν εξαγωγή δηλητηρίου από το στόμα και τη ζωογόνηση της Κλεοπάτρας, αλλά οι προσπάθειές τους απέτυχαν. [12] [6] Παρόλο που ο Οκταβιανός εξοργίστηκε από αυτά τα γεγονότα και "του έκλεψαν όλη τη λαμπρότητα της νίκης του" σύμφωνα με τον Δίωνα Κάσσιο, [6] έπρεπε να ενταφιάσει την Κλεοπάτρα δίπλα στον Αντώνιο στον τάφο τους, όπως του είχε ζητηθεί και επίσης έδωσε στην Ίρα και την Χαρμίωνα κανονικές ταφές. [1] [3] [6]

Ημερομηνία του τέλους της

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ένα νόμισμα ημιόβολου (εξάχαλκον) της Κλεοπάτρας Ζ΄ που κόπηκε το 31 π.Χ. (τη χρονιά που έχασε εκείνη και ο Μάρκος Αντώνιος στη ναυμαχία του Ακτίου), που τη δείχνει να φέρει διάδημα, επιγρ.: BACΙΛΙCCΑ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ / Στέμμα της Ίσισδας, επιγρ.: AΓΙΑC ΛΥCΩΝΟC ΙΕΡΕΩΝ. 21 χλστ., 5,01 γραμ.

Δεν υπάρχουν σωζόμενα αρχεία, που να δείχνουν ακριβή ημερομηνία θανάτου της Κλεοπάτρας. [13] Theodore Cressy Skeat συμπέρανε ότι αυτή πέθανε στις 12 Αυγούστου 30 π.Χ. με βάση σύγχρονες καταγραφές σταθερών γεγονότων, μαζί με διασταύρωση ιστορικών πηγών. [13] Η υπόθεσή του υποστηρίζεται από τους Stanley M. Burstein, [3] James Grout, [12] και Aidan Dodson και Dyan Hilton, αν και οι τελευταίοι είναι πιο επιφυλακτικοί με τη διατύπωση ότι ήταν περίπου στις 12 Αυγούστου. [14] Εναλλακτικά, η ημερομηνία 10 Αυγούστου 30 π.Χ. υποστηρίζεται από μελετητές όπως ο Duane W. Roller, [1] Joann Fletcher, [8] και Jaynie Anderson . [10]

Αιτία θανάτου

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μία ατσαλογραφία που απεικονίζει τη χαμένη ζωγραφική παράσταση (με εγκαυστική) του Οκταβιανού Aυγούστου, που πια έχει χαθεί, της Κλεοπάτρας Ζ΄ η οποία ανακαλύφθηκε στη βίλα του Αυτοκράτορα Αδριανού (κοντά στο Τίβολι της Ιταλίας) το 1818[15]. Φαίνεται εδώ φορώντας το χρυσό ακτινωτό στέμμα των Πτολεμαίων ηγεμόνων, [16] και έναν κόμβο της Ίσιδας (που αντιστοιχεί στην περιγραφή του Πλούταρχου, ότι η βασίλισσα φορούσε τα ρούχα της θεάς αυτής). [11]

Ο προσωπικός γιατρός της Κλεοπάτρας Όλυμπος, τον οποίο αναφέρει ο Πλούταρχος, δεν ανέφερε ούτε αιτία θανάτου, ούτε δάγκωμα ασπίδας ή αιγυπτιακής κόμπρας. [1] Ο Στράβων, ο οποίος παρέχει την παλαιότερη γνωστή ιστορική αναφορά, πίστευε ότι η Κλεοπάτρα αυτοκτόνησε είτε με δάγκωμα ασπίδας είτε με δηλητηριώδη αλοιφή. [10] [6] [9] Ο Πλούταρχος αναφέρει την ιστορία του φιδιού ασπίδα, που το έφεραν σε ένα καλάθι με σύκα, αν και προσφέρει άλλες εναλλακτικές λύσεις για την αιτία θανάτου της, όπως η χρήση εργαλείου (κνηστίδος), ίσως μίας φουρκέτας, [6] που χρησιμοποιούσε για να ξύνει το δέρμα, και να εισήγαγε την τοξίνη. [1] Σύμφωνα με τον Δίωνα Κάσσιο βρέθηκαν μικρές πληγές στο χέρι της Κλεοπάτρας, αλλά ο ίδιος επαναλαμβάνει τον ισχυρισμό του Πλούταρχου ότι κανείς δεν γνώριζε την πραγματική αιτία του θανάτου της. [6] [1] [12] Ο Δίων αναφέρει τον ισχυρισμό της ασπίδος και ακόμη προτείνει τη χρήση μίας βελόνης, πιθανώς από μία φουρκέτα, η οποία φαίνεται να επιβεβαιώνει την αναφορά του Πλουτάρχου. [6] [1] [12] Άλλοι σύγχρονοι ιστορικοί όπως ο Florus και ο Velleius Paterculus υποστήριξαν την εκδοχή του δαγκώματος ασπίδος. [6] [1] Ο Ρωμαίος ιατρός Γαληνός ανέφερε την ιστορία της ασπίδος, [1] αλλά εισάγει μία εκδοχή, όπου η Κλεοπάτρα δάγκωσε το χέρι της και εισήγαγε δηλητήριο, που έφερε σε ένα δοχείο. [6] ΟSuetonius μετέφερε την ιστορία της ασπίδος, αλλά εξέφρασε αμφιβολίες για την εγκυρότητά του. [1]

Η αιτία του θανάτου της Κλεοπάτρας αναφερόταν σπάνια και συζητήθηκε στην πρώιμη σύγχρονη ιστορική έρευνα. [17] Ο εγκυκλοπαιδικός συγγραφέας Τόμας Μπράουν, στο έργο του Pseudodoxia Epidemica (1646), εξήγησε ότι ήταν αβέβαιο, πώς είχε πεθάνει η Κλεοπάτρα και ότι οι καλλιτεχνικές απεικονίσεις μικρών φιδιών που την δάγκωναν δεν κατάφερναν να δείξουν με ακρίβεια το μεγάλο μέγεθος της «ασπίδος». [17] Το 1717 ο ανατόμος Giovanni Battista Morgagni διατηρούσε μία σύντομη, ψυχαγωγική, λογοτεχνική αλληλογραφία με τον παπικό ιατρό Giovanni Maria Lancisi σχετικά με την αιτία του θανάτου της βασίλισσας, όπως αναφέρεται στο De Sedibus του Morgagni το 1761 και δημοσιεύτηκε ως μία σειρά επιστολών στα Άπαντά του 1764. Ο [17] Morgagni υποστήριξε, ότι η Κλεοπάτρα πιθανότατα σκοτώθηκε από δάγκωμα φιδιού και αμφισβήτησε την πρόταση του Lancisi, ότι η κατανάλωση δηλητηρίου ήταν πιο αληθοφανής, σημειώνοντας ότι κανένας αρχαίος Ελληνορωμαίος συγγραφέας δεν αναφέρει τη βασίλισσα να το πίνει. Ο Lancisi απάντησε υποστηρίζοντας, ότι οι ιστορίες που προσφέρονταν από Ρωμαίους ποιητές, ήταν αναξιόπιστες, καθώς συχνά υπερβάλλουν τα γεγονότα. [17] Στα λογοτεχνικά του απομνημονεύματα που δημοσιεύθηκαν το 1777, ο γιατρός Jean Goulin υποστήριξε το επιχείρημα του Morgagni για το τσίμπημα από φίδι ως την πιο πιθανή αιτία θανάτου. [17]

Κλεοπάτρα, του Μπενεντέτο Τζενάρι, 1674–1675.

Οι σύγχρονοι μελετητές αμφισβήτησαν επίσης την ιστορία του δαγκώματος δηλητηριώδους φιδιού ως αιτίας θανάτου. Ο Ρόλερ σημειώνει την ανάδειξη των φιδιών στην αιγυπτιακή μυθολογία, ενώ ταυτόχρονα υποστηρίζει ότι καμία ιστορική αναφορά που έχει διασωθεί, δεν συζητά τη δυσκολία παράνομης μεταφοράς μίας μεγάλης αιγυπτιακής κόμπρας στους θαλάμους της Κλεοπάτρας και, στη συνέχεια, της συμπεριφοράς όπως έπρεπε. [1] Ο Ρόλερ ισχυρίζεται επίσης ότι το δηλητήριο είναι θανατηφόρο, μόνο εάν εγχυθεί σε ζωτική περιοχή του σώματος. [1] O Αιγυπτιολόγος Βίλχελμ Σπίγκελμπεργκ (1870-1930) υποστήριξε, ότι η επιλογή της Κλεοπάτρας να αυτοκτονήσει με δάγκωμα ασπίδος, ήταν αυτή που αρμόζει στη βασιλική της ιδιότητα, καθώς η ασπίδα αντιπροσωπεύει τον ουραίο όφι, ιερό φίδι του αρχαίου Αιγυπτιακού θεού ήλιου Ρα. [9] Ο Robert A. Gurval, αναπληρωτής καθηγητής Κλασικών Σπουδών στο UCLA, επισημαίνει ότι ο Αθηναίος στρατηγός Δημήτριος ο Φαληρέας (π. 350 - π. 280 π.Χ.), που περιορίστηκε από τον Πτολεμαίο Β΄ Φιλάδελφο στην Αίγυπτο, αυτοκτόνησε με δάγκωμα ασπίδας. "Περίεργα παρόμοιος" τρόπος, που έδειξε επίσης ότι δεν ήταν αποκλειστικό για τους βασιλείς της Αιγύπτου. [9] Ο Gurval σημειώνει ότι το δάγκωμα μίας αιγυπτιακής κόμπρας περιέχει περίπου 175–300 mg νευροτοξίνης, με θανατηφόρα για τον άνθρωπο μόνο 15–20 mg, αν και ο θάνατος δεν θα ήταν άμεσος, καθώς τα θύματα συνήθως μένουν ζωντανά για αρκετές ώρες. [9] Ο François-Pieter Retief, συνταξιούχος λέκτορας και κοσμήτορας της ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Free State και η Louise Cilliers, επίτιμη ερευνήτρια στο Τμήμα Ελληνικών, Λατινικών και Κλασικών Σπουδών, υποστηρίζουν ότι ένα μεγάλο φίδι δεν θα μπορούσε να χωρέσει σε καλάθι με σύκα και ήταν πιο πιθανό ότι η δηλητηρίαση θα είχε σκοτώσει τόσο γρήγορα τις τρεις ενήλικες γυναίκες, την Κλεοπάτρα και τις υπηρέτριές της Χαρμίων και Ίρα. [18] Σημειώνοντας το παράδειγμα της φουρκέτας της Κλεοπάτρας, οι Cilliers και Retief τονίζουν επίσης πώς άλλες αρχαίες προσωπικότητες δηλητηριάστηκαν με παρόμοιους τρόπους, συμπεριλαμβανομένου του Δημοσθένη, του Αννίβα και του Μιθριδάτη ΣΤ΄ του Πόντου. [18]

Σύμφωνα με τον Γρηγόριο Τσουκαλά, λέκτορα Ιστορίας της Ιατρικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και τον Μάρκο Σγκάντζο, αναπληρωτή καθηγητή Ανατομίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, τα στοιχεία δείχνουν ότι ο Οκταβιανός διέταξε τη δηλητηρίαση της Κλεοπάτρας. [19] Στη Δολοφονία της Κλεοπάτρας, ο μελετητής εγκλημάτων Πατ Μπράουν υποστηρίζει, ότι η Κλεοπάτρα δολοφονήθηκε και οι λεπτομέρειες της καλύφθηκαν από τις Ρωμαϊκές αρχές. [20] ισχυρισμοί ότι δολοφονήθηκε έρχονται σε αντίθεση με την πλειοψηφία των βασικών πηγών, που αναφέρουν ως αιτία θανάτου της την αυτοκτονία. [6] Η ιστορικός Patricia Southern εικάζει, ότι ο Οκταβιανός θα μπορούσε ενδεχομένως να επέτρεπε στην Κλεοπάτρα να επιλέξει τον τρόπο θανάτου της, αντί να την εκτελέσει. [7] Ο Grout γράφει, ότι ο Οκταβιανός μπορεί να ήθελε να αποφύγει το είδος της επιείκειας που επιδείχθηκε για τη μικρότερη αδελφή της Κλεοπάτρας, την Αρσινόη Δ΄, όταν παρέλασε με αλυσίδες, αλλά γλίτωσε κατά τη διάρκεια του θριάμβου του Ιούλιου Καίσαρα. [12] Ο Οκταβιανός επέτρεψε ίσως στην Κλεοπάτρα να πεθάνει από το χέρι της, αφού εξέτασε τα πολιτικά ζητήματα, που θα μπορούσαν να προκύψουν από τη δολοφονία μίας βασίλισσας, της οποίας το άγαλμα είχε ανεγερθεί στο Ναό της Αφροδίτης Μητέρας στη Ρώμη από τον θετό πατέρα του. [12] Μία εναλλακτική θεωρία προέκυψε το 1888, όταν η Ambroise Viaud Grand Marais πρότεινε, ότι η Κλεοπάτρα είχε πεθάνει από δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα.[21]

Συνέπειες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Αφροδίτη κρατά τον Έρωτα, ζωγραφική από την Πομπηία. Μοιάζει με το άγαλμα της Κλεοπάτρας που κρατά τον Καισαρίωνα, που έστησε ο Ι. Καίσαρας στον ναό της Αφροδίτης Μητέρας (εντός της Αγοράς του Καίσαρα). Ο ιδιοκτήτης της οικίας Μάρκος Φάβιος Ρούφος αποτοίχισε τη ζωγραφική, μάλλον όταν το 30 π.Χ. ο Οκταβιανός εκτέλεσε τον Καισαρίωνα, καθώς το θέμα θα ενοχλούσε το νέο καθεστώς.

Τις τελευταίες ημέρες της, η Κλεοπάτρα είχε στείλει τον Καισαρίωνα στην Άνω Αίγυπτο και ίσως σχεδίαζε να καταφύγει τελικά στη Νουβία, την Αιθιοπία ή την Ινδία στην εξορία. [1] [3] [7] Ο Καισαρίωνας βασίλεψε ως Πτολεμαίος ΙΕ΄ για μόλις δεκαοκτώ ημέρες, όταν συνελήφθη και εκτελέστηκε με εντολή του Οκταβιανού στις 29 Αυγούστου 30 π.Χ. [1] [3] Αυτό έγινε μετά από τη συμβουλή του Αλεξανδρινού Έλληνα φιλοσόφου Άριου Διδύμου, ο οποίος προειδοποίησε, ότι δύο αντίπαλοι κληρονόμοι του Ιούλιου Καίσαρα δεν μπορούσαν να μοιραστούν τον κόσμο μαζί. [1] [3]

Το τέλος της Κλεοπάτρας και του Καισαρίωνα σηματοδότησαν το τέλος τόσο της κυριαρχίας της δυναστείας των Πτολεμαίων στην Αίγυπτο, όσο και της ελληνιστικής περιόδου, [3] [4] [1] που κράτησε από τη βασιλεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου (π. 336–323 π.Χ.) ). Η Αίγυπτος έγινε επαρχία της νεοσύστατης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, με τον Οκταβιανό να μετονομάζεται το 27 π.Χ. σε Σεβαστό (Augustus), τον πρώτο Ρωμαίο Αυτοκράτορα, [3] [4] [1] Κυβέρνησε με τα εξωτερικά γνωρίσματα της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας. [22] Ο Ρόλερ επιβεβαιώνει ότι η υποτιθέμενη βασιλεία του Καισαρίωνα είναι «ουσιαστικά μία μυθοπλασία», που εφευρέθηκε από χρονικογράφους της Αιγύπτου, όπως ο Κλήμης της Αλεξάνδρειας στα Στρώματάτου, για να εξηγήσει το χάσμα μεταξύ του τέλους της Κλεοπάτρας και της εισαγωγής της Αιγύπτου ως ρωμαϊκής επαρχίας, όταν κυβερνήθηκε άμεσα από τον Οκταβιανό ως φαραώ της Αιγύπτου. [1] Τα τρία παιδιά του Αντωνίου με την Κλεοπάτρα σώθηκαν και στάλθηκαν στη Ρώμη. Η κόρη τους Κλεοπάτρα Σελένη Β΄ παντρεύτηκε τελικά τον Ιόβα Β΄ of της Μαυριτανίας. [7] [3] [1]

Τάφος του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μαρμάνινη ρωμαϊκή προτομή του Μ. Αντώνιου. Τέλη 1ου αι. μ.Χ., Μουσεία του Βατικανού.
Μάλλον η Κλεοπάτρα με κόκκινη κόμη, με τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά προσώπου. Φέρει διάδημα και ενώτια. Ηράκλειον (Herculaneum) Iταλίας, 1ος αι. μ.X.

Η θέση του μαυσωλείου της Κλεοπάτρας και του Μάρκου Αντώνιου είναι αβέβαιη. [7] Η Υπηρεσία Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου πιστεύει ότι βρίσκεται μέσα ή κοντά σε ναό της Ταπόσιρις Μάγκνα, νοτιοδυτικά της Αλεξάνδρειας. [23] [24] Κατά τις ανασκαφές τους στον ναό του Οσίριδος στην Ταπόσιρις Μάγκνα, οι αρχαιολόγοι Κάθλιν Μαρτίνεθ και Ζάχι Χάβας ανακάλυψαν έξι ταφικούς θαλάμους και τα αντικείμενά τους, συμπεριλαμβανομένων σαράντα νομισμάτων, που κόπηκαν από την Κλεοπάτρα Ζ΄ και τον Αντώνιο, καθώς και μία προτομή από αλάβαστρο, που απεικονίζει τη βασίλισσα. [25] Μία μάσκα από αλάβαστρο με ένα σχιστό πηγούνι, που ανακαλύφθηκαν εκεί μοιάζει με τα αρχαία πορτρέτα του Μάρκου Αντωνίου. [26] Στις αρχές του 1ου αι. μ.Χ. μία ζωγραφική από το σπίτι του Τζιουζέπε ΙΙ στην Πομπηία, ένας οπίσθιος τοίχος που απεικονίζει με ένα σύνολο διπλών θυρών τοποθετημένο πολύ υψηλά, επάνω από τη σκηνή μίας γυναίκας που φέρει βασιλικό διάδημα και αυτοκτονεί μεταξύ των συνοδών της, υποδηλώνει ότι περιγράφει τη διάταξη τού τάφου τής Κλεοπάτρας Ζ΄ στην Αλεξάνδρεια. [1]

Παραστάσεις στην τέχνη και τη λογοτεχνία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ελληνιστική και Ρωμαϊκή εποχή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Κλεοπάτρα τη στιγμή που αυτοκτονεί, τοιχογραφία από τον Οίκο του Giuseppe II, Πομπηία, 1ος αι. μ.Χ.

Στη θριαμβική πομπή του στη Ρώμη το 29 π.Χ. ο Οκταβιανός παρέλασε τα παιδιά της Κλεοπάτρας Αλέξανδρο Ήλιος και Κλεοπάτρα Σελένη Β΄, αλλά παρουσίασε επίσης ένα ομοίωμα στο πλήθος που απεικόνιζε την Κλεοπάτρα με ένα φίδι ασπίδα να προσκολλάται πάνω της. [1] [10] [3] Ήταν πιθανότατα ο ίδιος πίνακας, που ανακαλύφθηκε στη βίλα τού Αυτοκράτορα Αδριανού το 1818, που τώρα έχει χαθεί, αλλά περιγράφηκε σε μία αρχαιολογική έκθεση και απεικονίστηκε σε μία χαλκογραφία από τον Τζον Σαρτέιν. [15] [16] Ο ποιητής Προπέρτιος, αυτόπτης μάρτυρας τού θριάμβου του Οκταβιανού κατά μήκος της Ιεράς Οδού (Via Sacra), σημείωσε ότι η παρελαύνουσα εικόνα της Κλεοπάτρας περιείχε πολλά φίδια, που δάγκωναν κάθε ένα από τα χέρια της. [9] [27] Επικαλούμενος τον Πλούταρχο, ο Τζιουζέπε Πούτσι δηλώνει ότι το ομοίωμα, μπορεί να ήταν ακόμη και άγαλμα. [28] Στο "Notes Ιsiaques I" (1989), ο Γάλλος αρχαιολόγος Jean-Claude Grenier παρατήρησε ότι ένα αρχαίο ρωμαϊκό άγαλμα μίας γυναίκας, που φορούσε κόμπο της Ίσιδος στα Μουσεία του Βατικανού, απεικονίζει ένα φίδι να σέρνεται στο δεξί της στήθος, ίσως μία απεικόνιση της αυτοκτονίας της Κλεοπάτρας ντυμένης ως η αιγυπτιακή θεά Ίσιδα. [28] Η σχέση της Κλεοπάτρας με την Ίσιδα συνεχίστηκε στην Αίγυπτο μετά το τέλος της, τουλάχιστον μέχρι το 373 μ.Χ., όταν ο Αιγύπτιος γραφέας Πετεσενούφε συνέταξε ένα βιβλίο της Ίσιδας και εξήγούσε, πώς στόλιζε τις εικόνες της Κλεοπάτρας με χρυσό. [1]

Στα μέσα του 1ου αιώνα π.Χ. η Ρωμαϊκή τοιχογραφία από την Πομπηία που πιθανότατα απεικόνιζε την Κλεοπάτρα με το βρέφος της, τον Καισαρίωνα, αποκαλύφθηκε από τον ιδιοκτήτη της γύρω στο 30 π.Χ., ίσως ως αντίδραση στην προγραφή του Οκταβιανού ενάντια σε εικόνες που απεικονίζουν τον Καισαρίωνα, τον αντίπαλο κληρονόμο του Ιούλιου Καίσαρα. [1] [29] Παρόλο που τα αγάλματα του Μάρκου Αντωνίου γκρεμίστηκαν, εκείνα της Κλεοπάτρας γενικά γλίτωσαν από αυτό το πρόγραμμα καταστροφής, συμπεριλαμβανομένου εκείνου που έστησε ο Καίσαρας στο Ναό της Αφροδίτης Μητέρας στην Αγορά του Καίσαρα . [1] [30] Ένας πίνακας στις αρχές τού 1ου αι. μ.Χ. από την Πομπηία πιθανότατα απεικονίζει την αυτοκτονία της Κλεοπάτρας, συνοδευόμενη από συνοδούς και ακόμη και τον γιο της τον Καισαρίωνα, φορώντας ένα βασιλικό διάδημα όπως η μητέρα του, αν και απουσιάζει το φίδι ασπίδα από τη σκηνή, ίσως λόγω των διαφορετικών αιτιών θανάτου που παρέχονται στη ρωμαϊκή ιστοριογραφία. [1] [2] Ορισμένες μεταθανάτιες εικόνες της Κλεοπάτρας που προορίζοντο για κοινή κατανάλωση, ήταν ίσως λιγότερο κολακευτικές. Ένας λύχνοςς ρωμαϊκής τερακότας στο Βρετανικό Μουσείο που έγινε περίπου 40–80 μ.Χ. περιέχει ένα ανάγλυφο, που απεικονίζει μία γυμνή γυναίκα με το ξεχωριστό χτένισμα της βασίλισσας. Σε αυτό εκείνη κρατά ένα κλαδί φοίνικα, οδηγεί έναν Αιγύπτιο κροκόδειλο και κάθεται σε έναν μεγάλο φαλλό σε μια Νειλοτική σκηνή. [31]

Ένα ρωμαϊκό γυάλινο σκεύος στο Βρετανικό Μουσείο γνωστό ως Αγγείο Πόρτλαντ περιέχει μία πιθανή απεικόνιση της Κλεοπάτρας και του επικείμενου θανάτου της. [32] Χρονολογείται στη βασιλεία του Αυγούστου, απεικονίζει διάφορες άλλες μορφές που συχνά προσδιορίζονται ως Αύγουστος, η αδελφή του Οκταβία η Νεότερη, ο Μάρκος Αντώνιος και ο θρυλικός πρόγονος του Αντώνιος. Η καθισμένη γυναίκα που ονομάζεται Κλεοπάτρα, φαίνεται να πιάνει και να τραβά τον Αντώνιο προς το μέρος της, ενώ ένα φίδι σηκώνεται από τα πόδια της και ο Έλληνας θεός της αγάπης Έρως (Cupid) πετά από πάνω τους. [1]

Η ιστορία του φιδιού ασπίδα ήταν ευρέως αποδεκτή μεταξύ των λατίνων ποιητών της περιόδου του Αυγούστου, όπως ο Οράτιος και ο Βιργίλιος, στην οποία ακόμη και δύο φίδια προτάθηκαν ότι δάγκωσαν την Κλεοπάτρα. [10] [1] [9] Παρόλο που διατηρούσε τις αρνητικές απόψεις για την Κλεοπάτρα, τις εμφανείς στην υπέρ τού Αυγούστου Ρωμαϊκή λογοτεχνία, [1] ο Οράτιος απεικόνισε την αυτοκτονία της Κλεοπάτρας ως μία τολμηρή πράξη περιφρόνησης και απελευθέρωσης. [9] Ο Βιργίλιος καθιέρωσε τη θεώρηση της Κλεοπάτρας ως μορφής επικού μελοδράματος και ρομαντισμού. [9]

Μεσαιωνική, Αναγεννησιακή και Μπαρόκ περίοδος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μινιατούρα του Διδασκάλου Μπουσικώ του 1409 στο εικονογραφημένο χειρόγραφο του Τζ. Βοκάκιου Περιπτώσεις ευγενών ανδρών και γυναικών.
Ξυλογραφία από το έργο του Τζ. Βοκάκιου De mulieribus claris με θέμα συμπόσιο της Κλεοπάτρας και του Αντωνίου. Ουλμ, 1479.

Η ιστορία της αυτοκτονίας της Κλεοπάτρας από δάγκωμα φιδιού απεικονιζόταν συχνά στην τέχνη του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης. Ο καλλιτέχνης ο γνωστός ως διδάσκαλος Μπουσικώ, σε μία μικρογραφία του 1409 σε ένα εικονογραφημένο χειρόγραφο του έργου Des cas de nobles hommes et femmes από τον ποιητή του 14ου αι. Τζιοβάννι Βοκάκιου, απεικονίζει την Κλεοπάτρα και τον Αντώνιο να βρίσκονται μαζί σε έναν τάφο γοτθικού στιλ, με ένα φίδι κοντά στο στήθος της Κλεοπάτρας και ένα αιματηρό σπαθί να περνά μέσα από το στήθος του Αντώνιου. [10] Εικονογραφημένες εκδοχές των γραπτών έργων του Βοκάκιου, συμπεριλαμβανομένων εικόνων της Κλεοπάτρας και του Aντωνίου που αυτοκτονούν, πρωτοεμφανίστηκαν στη Γαλλία κατά τη διάρκεια του Quattrocento (δηλ. του 15ου αι.), καμωμένες από τον Λωράν ντε Πρεμιερφαί. [10] Ξυλογραφικές εικόνες διασήμων γυναικών του Βοκάκιου που δημοσιεύθηκαν στο Ουλμ το 1479 και στο Άουγκσμπουργκ το 1541 απεικονίζουν την ανακάλυψη του σώματος του Αντωνίου από την Κλεοπάτρα, μετά την αυτοκτονία του με σπαθί. [10]

Όπως πολλά μεσαιωνικά βιβλία για την Κλεοπάτρα, έτσι και τα γραπτά του Βοκάκιου είναι σε μεγάλο βαθμό αρνητικά και μισογυνιστικά. Ο ποιητής του 14ου αι., Τζόφρι Σώσερ, αντιμετωπίζει αυτές τις απεικονίσεις, προσφέροντας μία θετική άποψη για την Κλεοπάτρα. [10] Ο Σώσερ ξεκίνησε την αγιογραφία για τις ενάρετες ειδωλολάτρισσες με τη ζωή της Κλεοπάτρας, που απεικονίζεται με σατιρικό τρόπο ως βασίλισσα, που ασχολείται με την ευγενική αγάπη με τον ιππότη της Mάρκο Αντώνιο. [9] [6] Η απεικόνισή του για την αυτοκτονία της περιελάμβανε ένα λάκκο φιδιών και όχι τη ρωμαϊκή ιστορία με τα δύο φίδια ασπίδες. [9] [6]

Η Κλεοπάτρα, του Μικελάντζελο, π. 1535.

Οι ανεξάρτητες γυμνές απεικονίσεις της Κλεοπάτρας δηλητηριασμένης από ένα φίδι ασπίδα έγιναν συνήθεις κατά τη διάρκεια της Ιταλικής Αναγέννησης. [10] Ο Βενετός καλλιτέχνης του 16ου αιώνα Τζιοβάννι-Μαρία Παντοβάνο (ο λεγόμενος Μόσκα) δημιούργησε δύο μαρμάρινα ανάγλυφα με την αυτοκτονία του Αντώνιου και της Κλεοπάτρας, καθώς και αρκετά ανεξάρτητα γυμνά αγάλματα της Κλεοπάτρας, που δαγκώνεται από την ασπίδα που ήταν εν μέρει εμπνευσμένα από αρχαία ρωμαϊκά γλυπτά, όπως η Αφροδίτη του Εσκουιλίνου. [10] Ο Μπαρτολομέο Μπαντινέλι δημιούργησε ένα σχέδιο της Κλεοπάτρας ως ανεξάρτητου γυμνού, που αυτοκτονεί και αυτό χρησίμευσε ως βάση για ένα παρόμοιο χαρακτικό από τον Aγκοστίνο Βενετσιάνο. [10] Μία άλλη χάραξη του Βενετσιάνο και ένα σχέδιο του Ραφαήλ που απεικονίζει την αυτοκτονία της Κλεοπάτρας καθώς κοιμόταν, ήταν εμπνευσμένα από την αρχαία Ελληνορωμαϊκή Κοιμωμένη Αριάδνη, η οποία εκείνη την εποχή θεωρείτο ότι απεικόνιζε την Κλεοπάτρα. [10] [28] Έργα της Γαλλικής Αναγέννησης απεικονίζουν επίσης την Κλεοπάτρα να κοιμάται, ενώ πιέζει ένα φίδι στο στήθος της. [10] Ο Μιχαήλ Άγγελος δημιούργησε ένα σχέδιο με μαύρη κιμωλία της αυτοκτονίας της Κλεοπάτρας ενώ τη δαγκώνει η ασπίδα γύρω στο 1535. [10] Ο μπαρόκ ζωγράφος του 17ου αι., Γκουίντο Ρένι, απεικόνισε το τέλος της Κλεοπάτρας από δάγκωμα ασπίδας, αν και με ένα φίδι που είναι μικρό σε σύγκριση με μία πραγματική αιγυπτιακή κόμπρα. [9]

Η Κοιμωμένη Αριάδνη, που αποκτήθηκε από τον πάπα Ιούλιο Β ’ το 1512, ενέπνευσε τρία ποιήματα της λογοτεχνίας της Αναγέννησης, που τελικά σκαλίστηκαν στους ψευδοκίονες του πλαίσιου του αγάλματος. [27] Το πρώτο από αυτά δημοσιεύτηκε από τον Μπαλντασάρε Καστιλιόνε, το οποίο κυκλοφόρησε ευρέως το 1530 και ενέπνευσε τα άλλα δύο ποιήματα του Μπερναντίνο Μπάλντι και του Αγκοστίνο Φαβορίτι. [27] Το ποίημα του Καστιλιόνε απεικόνιζε την Κλεοπάτρα ως μία τραγική, αλλά έντιμη ηγεμόνα σε έναν καταδικασμένο έρωτα με τον Αντώνιο, μία βασίλισσα της οποίας το τέλος την απελευθέρωσε από την ατιμία της Ρωμαϊκής φυλάκισης. [27] Η Κοιμωμένη Αριάδνη επίσης απεικονιζόταν συνήθως σε πίνακες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων των Τισιανού, Αρτεμισίας Τζεντιλέσκι και Έντουαρντ Μπερν-Τζόουνς. [28] Αυτά τα έργα έτειναν να ερωτοποιούν τη στιγμή του τελους της Κλεοπάτρας, ενώ οι καλλιτέχνες της βικτωριανής εποχής βρήκαν την ασυνείδητη, ξαπλωμένη γυναικεία μορφή ως αποδεκτή διέξοδο για τον ερωτισμό τους. [28]

Μικέλε Τοζίνι, π. 1550.
Γκουίντο Ρένι, έργο των ετών 1638-39.
Αλεσάντρο Τούρκι, π. 1640.

Το τέλος της Κλεοπάτρας χαρακτηρίζει αρκετά έργα των τεχνών του θεάματος. Στην παράσταση του 1607 Devil's Charter της Barnabe Barnes, ένας χειριστής φιδιού φέρνει δύο άκρες στην Κλεοπάτρα και τους επιτρέπει να δαγκώσουν και τα δύο στήθη της με ρατσιστικό τρόπο. [10] Στο έργο του Γουίλιαμ Σαίξπηρ του 1609 Αντώνιος και Κλεοπάτρα το φίδι αντιπροσωπεύει τόσο τον θάνατο, όσο και έναν εραστή που επιθυμεί η Κλεοπάτρα, υποχωρώντας στο τσίμπημα. [10] Ο Σαίξπηρ βασίστηκε στη μετάφραση του Πλούταρχου από τον Τόμας Νορθ το 1579 για τη δημιουργία τού έργου του, το οποίο μπορεί να θεωρηθεί και ως κωμωδία και ως τραγωδία. [6] Το έργο περιελάμβανε τη χρήση πολλαπλών ασπίδων, καθώς και τον χαρακτήρα της Χαρμίον, που αυτοκτόνησε από δάγκωμα ασπίδας μετά την Κλεοπάτρα. [6]

Σύγχρονη εποχή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στη σύγχρονη λογοτεχνία, το ποίημα του Tεντ Χιουζ "Η Κλεοπάτρα στις ασπίδες" (1960) δημιουργεί έναν μονόλογο της Κλεοπάτρας, που μιλάει στην ασπίδα, που πρόκειται να τη σκοτώσει. [6] Κατά τη διάρκεια της βικτωριανής εποχής, θεατρικά έργα όπως το Cléopâtre (1890) της Victorien Sardou έγιναν δημοφιλή, αν και το κοινό ήταν γενικά σοκαρισμένο από τη συναισθηματική ένταση της απόδοσης από την ηθοποιό Sarah Bernhardt της Κλεοπάτρας, που αντιδρούσε στην αυτοκτονία του Aντωνίου. [33] Στην όπερα, ο Αντώνιος και η Κλεοπάτρα του Σαμουήλ Μπάρμπερ, που εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1966 και βασίστηκε στο έργο τού Σαίξπηρ, η Κλεοπάτρα αφηγείται ένα όνειρο, ότι ο Αντώνιος -νεκρός τώρα πριν από αυτήν- θα γινόταν Αυτοκράτορας της Ρώμης. [34] Όταν η Ντολαμπέλα την ενημερώνει ότι ο Καίσαρας σκοπεύει αυτή να βαδίσει στον θρίαμβό του στη Ρώμη, αυτοκτονεί με την Χαρμίον με δάγκωμα ασπίδας, πριν μεταφερθεί για να ταφεί μαζί με τον Αντώνιο. [34]

Ο θάνατος της Κλεοπάτρας, από την Edmonia Lewis, 1876 [28]

Το ποίημα της Κλεοπάτρας της Ρωσίδας ποιήτριας Άννας Αχμάτοβας του 1940 απεικονίζει τον θάνατο, με τις 12 γραμμές του να τελειώνουν ως: "το απρόσεκτο χέρι ρίχνει μία κοντή μαύρη ασπίδα σε ένα σπασμένο στήθος". columbia.edu .

Ο χαρακτήρας της Κλεοπάτρας είχε εμφανιστεί σε 43 ταινίες μέχρι το τέλος του 20ού αιώνα. [28] Η ληστεία του τάφου της Κλεοπάτρας του Τζορτζ Μέλια (γαλλικά: Cléopâtre‎‎), μία γαλλική βωβή ταινία τρόμου του 1899, ήταν η πρώτη που απεικόνισε τον χαρακτήρα της Κλεοπάτρας. [6] Μετά τον Ιταλο-Τουρκικό πόλεμο (1911–1912), η ιταλική ταινία 1913 Marcantonio e Cleopatra του Enrico Guazzoni απεικόνιζε την Κλεοπάτρα ως την ενσάρκωση της σκληρής Ανατολής, μίας βασίλισσας που αψήφησε τη Ρώμη, ενώ οι ενέργειες τού αγαπημένου της Αντωνίου, μετά την αυτοκτονία του, συγχωρούνται από τον Οκταβιανό. [28] Στην καλλιέργεια ενός σκηνικού προσώπου για τον χαρακτήρα της στην αμερικανική ταινία Κλεοπάτρα του 1917, η ηθοποιός Θέντα Μπαρά εμφανίστηκε δημόσια να χαϊδεύει φίδια, ενώ η Fox Film Corporation την έβαλε μπροστά στα υποτιθέμενα μουμιοποιημένα λείψανα της Κλεοπάτρας σε ένα μουσείο, όπου ανακοίνωσε ότι ήταν η μετενσάρκωση της Κλεοπάτρας, έχοντας λάβει ιερογλυφικές προσφορές από έναν μετενσαρκωμένο υπηρέτη. [35] Τα Fox Studios είχαν επίσης στο φόρεμα της Bara σύμβολα του αποκρυφισμού και τη συνέδεαν με τον διεστραμμένο θάνατο και τη σεξουαλικότητα. [35] Η χολιγουντιανή ταινία 1963 Cleopatra του Joseph L. Mankiewicz περιέχει μία δραματική σκηνή, όπου η βασίλισσα της Αιγύπτου, που απεικονίζεται από την Elizabeth Taylor, εμπλέκεται σε ένα χαστούκι με τον αγαπημένο της Mάρκο Αντώνιο, που απεικονίζεται από τον Ρίτσαρντ Μπάρτον μέσα στον τάφο, όπου θα ενταφιαστούν. [35]

Σε άλλες σύγχρονες εικαστικές τέχνες η Κλεοπάτρα έχει απεικονιστεί με μέσα όπως πίνακες και γλυπτά. Στο γλυπτό της το 1876 Ο θάνατος της Κλεοπάτρας, η Αφροαμερικανίδα καλλιτέχνης Eντμόνια Λιούις, παρά το γεγονός ότι υπερασπιζόταν τη μη λευκή γυναικεία μορφή στα έργα τέχνης, επέλεξε να απεικονίσει την Κλεοπάτρα με καυκάσια χαρακτηριστικά, ίσως σύμφωνα με την καταγεγραμμένη καταγωγή της Κλεοπάτρας ως Ελληνίδας της Μακεδονίας. [28] Το νεοκλασικό γλυπτό τής Λιούις προσφέρει μία μεταθανάτια άποψη της Κλεοπάτρας ντυμένης με βασιλικά διακριτικά και καθισμένη στον θρόνο της, ο οποίος είναι διακοσμημένος με δύο κεφάλια σφίγγας, που αντιπροσωπεύουν τα δίδυμα που γέννησε με τον Μάρκο Αντώνιο: τον Αλέξανδρο Ήλιο και Κλεοπάτρα Σελήνη Β΄. [36] Ένα γύψινο γλυπτό της Κλεοπάτρας που αυτοκτονεί, το 1880, που βρίσκεται τώρα στην πόλη Λιλ της Γαλλίας, κάποτε θεωρήθηκε έργο του Albert Darcq, αλλά η αποκατάσταση και ο καθαρισμός του γλυπτού αποκάλυψε την υπογραφή του Charles Gauthier, στον οποίο το έργο τώρα αποδίδεται. [37] Ο πίνακας Death of Cleopatra (1874) του Jean-André Rixens απεικονίζει μία νεκρή Κλεοπάτρα με πολύ ανοιχτό δέρμα, συνοδευόμενη από υπηρέτριες με μάλλον σκούρο δέρμα, ένας συνδυασμός που συναντάται συχνά στα σύγχρονα έργα τέχνης, που απεικονίζουν τη σκηνή του τέλους της Κλεοπάτρας. [38] Οριενταλιστικοί πίνακες του Rixens και άλλων επηρέασαν το υβριδικό αρχαίο-αιγυπτιακό και μεσο-ανατολικό ντεκόρ, που φτιάχτηκε για την ταινία Cleopatra του J. Gordon Edwards με πρωταγωνιστή τη Bara, που φαίνεται να στέκεται σε περσικό χαλί, αλλά με αιγυπτιακές τοιχογραφίες στο βάθος. [39]

Πίνακες ζωγραφικής

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Ο θάνατος της Κλεοπάτρας από τον Γκουίντο Κανιάτσι, 1658
    Ο θάνατος της Κλεοπάτρας από τον Γκουίντο Κανιάτσι, 1658
  • Ο θάνατος της Κλεοπάτρας από τον Ζαν-Αντρέ Ρίξενς, 1874 [12]
    Ο θάνατος της Κλεοπάτρας από τον Ζαν-Αντρέ Ρίξενς, 1874 [12]
  • Ο θάνατος της Κλεοπάτρας από τον Χουάν Λούνα, 1881
    Ο θάνατος της Κλεοπάτρας από τον Χουάν Λούνα, 1881
  • Ο θάνατος της Κλεοπάτρας από τον Ρέγκιναλντ Άρτουρ, 1892
    Ο θάνατος της Κλεοπάτρας από τον Ρέγκιναλντ Άρτουρ, 1892

Εκτυπώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Κλεοπάτρα, του Γιαν Μύλλερ, έργο του Αντριάεν ντε Βρης, 1598.
    Κλεοπάτρα, του Γιαν Μύλλερ, έργο του Αντριάεν ντε Βρης, 1598.
  • Η αυτοκτονία της Κλεοπάτρας: η ασπίδα στριφογυρίζει στο αριστερό χέρι της κοιμισμένης Κλεοπάτρας (κατά την κοιμισμένη Αριάδνη), χαρακτικό από τον Ζαν-Μπατίστ ντε Πουιγύ (1669-1728).
    Η αυτοκτονία της Κλεοπάτρας: η ασπίδα στριφογυρίζει στο αριστερό χέρι της κοιμισμένης Κλεοπάτρας (κατά την κοιμισμένη Αριάδνη), χαρακτικό από τον Ζαν-Μπατίστ ντε Πουιγύ (1669-1728).
  • Κλεοπάτρα, από τον Ρόμπερτ Στρέιντζ (από το έργο του Γουίντο Ρένι), 1777
    Κλεοπάτρα, από τον Ρόμπερτ Στρέιντζ (από το έργο του Γουίντο Ρένι), 1777
  • Χαρακτικό του 1788 που απεικονίζει ένα ανάγλυφο με τον Αντώνιο και την Κλεοπάτρα, σμιλεμένο από την Άννα-Σέϋμουρ Ντάμερ.
    Χαρακτικό του 1788 που απεικονίζει ένα ανάγλυφο με τον Αντώνιο και την Κλεοπάτρα, σμιλεμένο από την Άννα-Σέϋμουρ Ντάμερ.

Αγάλματα, προτομές και άλλα γλυπτά

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Η Αφροδίτη του Εσκουιλίνου, 1ος αι. μ.Χ. Ρωμαϊκό αντίγραφο ύστερου ελληνιστικού έργου του 1ου αι. π.Χ., με ένα φίδι γύρω από αγγείο και μία γυναίκα, που φορά βασιλικό διάδημα. [40]
    Η Αφροδίτη του Εσκουιλίνου, 1ος αι. μ.Χ. Ρωμαϊκό αντίγραφο ύστερου ελληνιστικού έργου του 1ου αι. π.Χ., με ένα φίδι γύρω από αγγείο και μία γυναίκα, που φορά βασιλικό διάδημα. [40]
  • Η Κλεοπάτρα αυτοκτονεί από το δάγκωμα ενός δηλητηριώδους φιδιού, Άνταμ Λένκχαρτ (1610–1661), ελεφαντοστούν, Walters Art Museum [41]
    Η Κλεοπάτρα αυτοκτονεί από το δάγκωμα ενός δηλητηριώδους φιδιού, Άνταμ Λένκχαρτ (1610–1661), ελεφαντοστούν, Walters Art Museum [41]
  • Προτομή της Κλεοπάτρας που αυτοκτονεί, από τον Κλωντ Μπερτίν (απεβ. 1705)
    Προτομή της Κλεοπάτρας που αυτοκτονεί, από τον Κλωντ Μπερτίν (απεβ. 1705)
  • Κλεοπάτρα, του Σαρλ Γκωτιέ, 1880
    Κλεοπάτρα, του Σαρλ Γκωτιέ, 1880

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Amanirenas (σύγχρονη βασίλισσα του Kush που πολέμησε εναντίον των Ρωμαίων στην Αίγυπτο και τη Nubia )
  • Η αρχαία Αίγυπτος στη δυτική φαντασία
  • Πρώιμη ζωή της Κλεοπάτρας
  • Κατάλογος ανεξιχνίαστων θανάτων
  • Η βασιλεία της Κλεοπάτρας

Σημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Roller (2010, p. 100) says that it is unclear if Antony and Cleopatra were ever truly married. Burstein (2004) says that the marriage publicly sealed Antony's alliance with Cleopatra and in defiance of Octavian he would divorce Octavia in 32 BC. Coins of Antony and Cleopatra depict them in the typical manner of a Hellenistic royal couple, as explained by Roller (2010, p. 100).

Βιβλιογραφικές αναφορές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,21 1,22 1,23 1,24 1,25 1,26 1,27 1,28 1,29 1,30 1,31 1,32 1,33 1,34 1,35 1,36 1,37 1,38 1,39 1,40 1,41 1,42 1,43 1,44 1,45 1,46 1,47 1,48 1,49 1,50 1,51 Roller (2010).
  2. ↑ 2,0 2,1 Elia (1956).
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 3,19 3,20 Burstein (2004).
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 Bringmann (2007).
  5. ↑ 5,0 5,1 Grant & Badian (2018).
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 6,15 6,16 6,17 6,18 6,19 6,20 6,21 6,22 Jones (2006).
  7. ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 Southern (2009).
  8. ↑ 8,0 8,1 Fletcher (2008).
  9. ↑ 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 9,11 9,12 Gurval (2011).
  10. ↑ 10,00 10,01 10,02 10,03 10,04 10,05 10,06 10,07 10,08 10,09 10,10 10,11 10,12 10,13 10,14 10,15 10,16 10,17 Anderson (2003).
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Plutarch (1920).
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 12,6 Grout (2017).
  13. ↑ 13,0 13,1 Skeat (1953).
  14. ↑ Dodson & Hilton (2004).
  15. ↑ 15,0 15,1 Pratt & Fizel (1949).
  16. ↑ 16,0 16,1 Sartain (1885).
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 Jarcho (1969).
  18. ↑ 18,0 18,1 Cilliers & Retief (2006).
  19. ↑ Tsoucalas & Sgantzos (2014).
  20. ↑ Nuwer (2013).
  21. ↑ Hopper, Christopher P.; Zambrana, Paige N.; Goebel, Ulrich; Wollborn, Jakob (2021-06-01). «A brief history of carbon monoxide and its therapeutic origins» (στα αγγλικά). Nitric Oxide 111-112: 45–63. doi:10.1016/j.niox.2021.04.001. ISSN 1089-8603. PMID 33838343. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1089860321000367. 
  22. ↑ Eder (2005).
  23. ↑ BBC News.
  24. ↑ SBS News.
  25. ↑ Remezcla.
  26. ↑ Reuters.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 Curran (2011).
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 28,3 28,4 28,5 28,6 28,7 28,8 Pucci (2011).
  29. ↑ Walker (2008).
  30. ↑ Varner (2004).
  31. ↑ Bailey (2001).
  32. ↑ Walker (2004).
  33. ↑ DeMaria Smith (2011).
  34. ↑ 34,0 34,1 Martin (2014).
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 Wyke & Montserrat (2011).
  36. ↑ Smithsonian American Art Museum.
  37. ↑ The Art Tribune.
  38. ↑ Manninen (2015).
  39. ↑ Sully (2010).
  40. ↑ Roller (2010), σελ. 175.
  41. ↑ Walters Art Museum.

Βιβλιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Διαδικτυακές πηγές

Τυπωμένες πηγές

Περαιτέρω ανάγνωση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Θάνατος_της_Κλεοπάτρας&oldid=10679329"